Stichting Ammodo, Voor kunst, architectuur en wetenschap

Andries Meijerink is hoogleraar Vaste Stof Chemie aan de Universiteit Utrecht en was als voormalig bestuurslid van Ammodo nauw betrokken bij de totstandkoming van de Ammodo Science Award. Hij is lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen en won verschillende prijzen, waaronder de Centennial Award van de Electrochemical Society, de Gouden Medaille van de Koninklijke Nederlandse Chemische Vereniging, de Shell aanmoedigingsprijs en de DSM Prijs voor Chemie en Technologie.

Waar ben je als hoogleraar Vaste Stof Chemie mee bezig?

Ik werk aan materialen die onzichtbare straling omzetten in zichtbaar licht. Een heel bekend voorbeeld daarvan hangt hier aan het plafond, de TL buis. Dat is een glazen buis, waar kwik in zit. Als je hem aanzet, verdampt het kwik, door de kwikdamp gaat de stroom lopen en de kwikdamp zendt UV-straling uit, heel efficiënt. Aan de binnenkant van de buis zitten poedertjes die UV absorberen en dat omzetten in wit licht. Dat zijn nu drie soorten poedertjes: één die UV omzet in rood licht, één in groen licht en één in blauw licht. Gemengd geeft dat wit licht.

En valt daar verder nog veel aan te ontdekken?

Aan de TL buis niet zoveel meer. Maar aan de opvolger van de TL buis, de ledlamp, wel. In de witte ledlamp zit een blauwe led. Die blauwe led sluit je aan op een spanningsbron, dan gaat de stroom lopen en krijg je blauw licht. In 1996 heeft een Japans bedrijf de blauwe led gecombineerd met een geel luminescerend (lichtgevend) poeder, hierdoor krijg je wit licht. Maar het is nog wel heel koel wit licht. Dat heb je nu bijvoorbeeld in je mobiele telefoon. Als je dat voor de huiskamer geschikt wilt maken, moet je ook een rood luminescerend materiaal toevoegen. En daar is nog heel veel aan te doen. De rode fosfor die nu gebruikt wordt, is namelijk vrij breedbandig rood. Dat heeft als nadeel dat een belangrijk deel van dat licht in het dieprode deel zit, waar het oog weinig gevoelig is. Daarom is zo’n lamp minder efficiënt. Dus één van de heilige gralen in ons onderzoek is het creëren van smalbandig rood.

Je was nauw betrokken bij de totstandkoming van de Ammodo Science Award. Op wat voor manier is deze Award in jouw optiek een aanvulling op het bestaande prijzenlandschap?

Er zijn heel veel prijzen voor jonge wetenschappers; proefschriftprijzen, aanmoedigingsprijzen. Voor gearriveerde wetenschappers zijn er ook heel veel mooie prijzen. Maar daar tussenin, voor mensen van rond de veertig, was er eigenlijk helemaal niets. En juist dat is het stadium waarin wetenschappers het meest creatief zijn. Dan hebben ze net hun eigen onderzoeksgroep opgebouwd, kunnen ze hun vleugels uitslaan. Dus dat leek ons een uitstekende doelgroep om een prijs voor in te stellen. Samen met het bestuur hebben we daarom besloten om een aanzienlijk bedrag toe te kennen aan mid-career wetenschappers die zich bezighouden met fundamentele wetenschap.

Waarom is fundamentele wetenschap zo belangrijk?

Fundamentele wetenschap is de meest creatieve vorm van wetenschap waar uiteindelijk jaren later de belangrijkste toepassingen uit voortkomen. Toegepast onderzoek is ook leuk – en ik heb veel projecten met bedrijven waar hele goede fundamentele ideeën uit voortkomen – maar uit fundamenteel onderzoek,  waarbij een wetenschapper heel vrij zijn of haar eigen wilde en creatieve ideeën kan volgen, komen toch vaak de mooiste resultaten. Dat is ook het grensverleggende waarmee wetenschap echt vooruitkomt.

Kun je dat toelichten?

Vaak is toegepast onderzoek toch in ieder geval in opzet ‘je hebt een bestaand concept en dat bestaande concept wil je verbeteren’, maar dat is geen echte doorbraaktechnologie. De nieuwe doorbraaktechnologie komt uit fundamenteel onderzoek. En dat kan twintig of dertig jaar duren. Alle moderne technologie die we nu hebben, komt voort uit fundamenteel onderzoek van lang geleden.

Kun je een voorbeeld geven van een doorbraak door fundamenteel onderzoek in je eigen vakgebied?

In 1960 is de laser ontdekt. Aanvankelijk was de belangrijkste toepassing van de robijnlaser om fundamenteel onderzoek te doen naar robijn. Nu worden er miljarden lasers gemaakt per jaar. Met heel veel verschillende toepassingen. Toepassingen laten zich niet voorspellen. Maar wat je wel kunt voorspellen is dat je met fundamenteel onderzoek een beter begrip van de natuur krijgt. En dat een beter begrip van de natuur op termijn leidt tot nieuwe toepassingen. Uiteindelijk is dat ook het abstracte, hogere doel van de wetenschap: de natuur begrijpen.

Wat gaat er op jouw vakgebied nog gebeuren?

Als ik naar de verlichting kijk, dan zitten we met de ledlampen al bijna aan de limiet van wat we kunnen bereiken qua efficiëntie. Maar als we op een gegeven moment bijna gratis elektriciteit hebben omdat we hele efficiënte zonnecellen hebben en voldoende zonlicht, dan wordt efficiëntie minder belangrijk. En dan kan ik me voorstellen dat er lichtbronnen komen, waarbij je gewoon wanden hebt die licht geven en dat combineren met andere functies zoals displays. Natuurlijk kunnen daar vervolgens weer allerlei nieuwe toepassingen uit voortkomen.

Hoe verhoudt fundamentele wetenschap in Nederland zich tot de rest van de wereld?

Nederland is erg goed. Als ik kijk naar hoe weinig geld onze overheid investeert in fundamenteel onderzoek en hoe goed Nederland het doet, dan is er echt een heel erg hoog niveau van fundamentele wetenschap. Je kunt de kwaliteit niet exact meten, maar als je kijkt naar het aanzien van Nederlandse wetenschappers in de wereld en de impact van hun resultaten, dan is die heel erg groot. Maar dat neemt nu langzaam af.

Hoe komt het dat de impact en het aanzien van Nederlandse wetenschappers langzaam afneemt?

Nederland blijft qua investeringen in fundamenteel onderzoek achter bij het buitenland. Dat maakt het Nederlandse wetenschappelijke klimaat minder aantrekkelijk. Je ziet dan ook dat veel goede Nederlanders naar het buitenland vertrekken. Dat we moeite hebben om onze briljante jonge onderzoekers hier te laten kiezen voor een academische carrière. In Duitsland heeft een hoogleraar vaak drie of vier aio’s van de universiteit die vrij ongebonden fundamenteel wetenschappelijk onderzoek doen. In Nederland is dat volledig wegbezuinigd.

Wat is er voor nodig om Nederland aan de wetenschappelijke wereldtop te houden?

Dan moet de fundamentele wetenschap meer steun krijgen. En daar zie ik toch wel een probleem. Op dit moment kunnen onderzoeksgroepen die onderzoek doen met maatschappelijke relevantie vrij gemakkelijk geld krijgen. Binnen de Topsector Chemie zijn er veel mogelijkheden. Een deel van het geld komt van NWO, een deel van Economische Zaken, en een kleine bijdrage komt van bedrijven. Daar is heel veel geld. Ik zie dat 60% tot 70% van de onderzoeksvoorstellen daar gehonoreerd wordt. Dat percentage is heel erg hoog. Dus als je – zoals ik – onderzoek doet met relevantie voor bedrijven, dan is het niet zo moeilijk om geld te krijgen. Maar ik zie ook hele goede fundamentele onderzoeksgroepen die geen verbinding hebben met bedrijven. Zij moeten bij NWO aankloppen bij de ‘vrije ruimte’ en daar zijn de slagingspercentages 10% of lager. Dus daar zijn hele goede groepen die het echt moeilijk hebben om geld te krijgen. En dat maakt het ook minder aantrekkelijk voor buitenlandse toponderzoekers om hier te komen. Ik vind het jammer dat een fors deel van het geld van NWO, dat vroeger bestemd was voor alleen maar vrij onderzoek, nu naar dat toegepaste onderzoek gaat waarbij het verplicht is dat een bedrijf interesse heeft in het onderzoek.

Dus jij pleit voor een herverdeling van het geld van NWO?

Ja, er moet weer meer geld naar puur fundamenteel onderzoek. Om die groepen die grensverleggend onderzoek doen, maar die met hun onderzoek geen aansluiting hebben bij een bedrijf, meer steun te geven. En daar ben ik niet alleen in. Nobelprijswinnaar en oud-bestuurslid van de KNAW Ben Feringa, breekt bijvoorbeeld ook een lans voor fundamenteel wetenschappelijk onderzoek. En dat is terecht. Dat is niet omdat we zo graag meer geld willen, maar omdat er een verschuiving moet komen in de verdeling, zodat er weer meer beschikbaar is voor fundamenteel onderzoek.

Voor de derde editie van de Ammodo Science Award kunnen tot en met 15 september 2018 nominaties worden ingediend. Nomineren kan via de website.

Lees hier meer over Andries Meijerink.

 

Foto’s: Florian Braakman